Teir zizun ’zo am-eus greet ano amañ euz Leor Kells, hag abaoe eo bet goulennet diganin perag ober ano euz eul leor ha n’or bezo morse tro da weled, peogwir e rankfer mond beteg Trinity College e Dulenn, Bro-Iwerzon ! Ouspenn 500.000 a dud a ya bep bloaz da zelled outañ eno, med eun tammig pell eo evidom... hag ar C’hovid a zo aze c’hoaz. Dre jañs eo bet embannet, nevez ’zo, da fin ar bloaz tremenet, al leor bet savet e saozneg gand Bernard Meehan ha troet e galleg gand an titl ‘Le Livre de Kells’. Tro a c’hellom kaoud evel-se da zizolei dre ar munud al leor burzuduz-se.
E danevellou ar bloaz 1007 en Ulster eo meneget Leor Kells evelhenn : «Prisiusa tra Bed ar C’hornog.» hag e 1187 Giraud de Barri a skrive «Kement pajenn pe dost a zo kinklet gand tresadennou a bep seurt, uhellet c’hoaz gand liou beo.» Leor ar pevar aviel eo, skrivet kaer e latin gand an dorn war parch, hag er memez tro ez eo ’vel eur vandenn-treset, rag lizerenn genta pep linenn pe dost a zo kresket ha treset kaer hervez aroueziou a glot gand ar pennad, ha ne gomprenom ket war-eeun. Red eo eta kaoud eun heñcher. Setu ar pez a ra Leor Meehan. Da skwer, evid kompren arouez al Leon, a gaver aliez en tresadennou, eo red gouzoud ar pez a veze kontet diwar e benn er mareou-se. Pa veze ganet eul leon bian, e veze ’vel ganet-maro ; ar vamm neuze a veille an hini bian beteg an trede devez, ha neuze e teue an tad da c’hweza warnañ hag e tihune. Al leon a oa eta arouez anad an adsao-da-veo. Ar paon eñ a oa simbol ar baradoz, hag ar pesk hini Jezuz, hervez ar ger gresianeg ‘ikthus’ da lavared ‘pesk’, hag a dalvez neuze ‘Jezuz-Krist, Mab Doue Salver’. Bez’ ez-eus ive pennou tud : Doue an Tad gand baro du, Yann-Vadezour gand bleo melen, Jezuz gand bleo melen rodellet, ar pevar avieler gand o aroueziou : an den evid Maze, al leon evid Mark, an ejenn evid Lukaz hag an erer evid Yann.
A-wechou e vez c’hoant c’hoarzin en eur zelled ouz an tresadennou. Da skwer pa weler etre diou linenn eur c’haz o redeg warlerc’h eul logodenn hag he-deus laeret eun osti. Pe c’hoaz, pa vez ano euz sant Per, e penn eul linenn, e kaver eur c’had o tistrei he fenn : eun doare da zigas soñj euz e drubarderez... ha treset evel-se ablamour d’an tabut a oa bet etre Rom hag an Iliz keltieg. Mousc’hoarzin a reer ive dirag ar goulm o tougen eur bodig olivez, arouez ar Spered-Santel, ha dirag ar Werhez e pajennad-tapiz Ginivelez or Zalver. M’ho-pez tro da gavoud al leor-se, kemerit ganeoc’h eur werenn-greski : kalz traou ho-pezo da zizolei !
Il y a trois semaines j’ai parlé ici du Livre de Kells, et depuis on m’a demandé pourquoi parler d’un livre que nous n’aurons jamais l’occasion de voir, car il nous faudrait aller à Trinity College à Dublin en Irlande ! Plus de 500.000 personnes s’y rendent tous les ans pour le regarder, mais c’est un peu loin pour nous... et le Covid est toujours là. Par chance, récemment, à la fin de l’année dernière, a été publié en français l’ouvrage écrit en anglais par Bernard Meeham sous le titre ‘Le Livre de Kells’. Nous pouvons ainsi découvrir jusque dans le détail ce livre merveilleux.
Dans les annales d’Ulster en 1007, le Livred e Kells est ainsi signalé comme «l’objet le plus précieux du monde occidental» et en 1187 Giraud de Barri écrivait : «Presque toutes les pages sont ornées de dessins de toutes sortes, rehaussés de couleurs vives.» Il s’agit d’un évangéliaire, écrit en latin magnifiquement à la main sur parchemin, et en même temps c’est comme une bande-dessinée, car la première lettre de presque chaque ligne est agrandie et magnifiquement dessinée selon des symboles qui correspondent au texte, mais que nous ne comprenons pas directement. Il nous faut donc avoir un guide. C’est l’objet de l’ouvrage de Meehan. Par exemple, pour comprendre le symbole du lion, que l’on trouve souvent dans les dessins, il faut savoir ce qu’on en disait à l’époque. Lorsque naissait un lionceau, il semblait mort-né, sa mère le veillait jusqu’au troisième jour, et alors venait le père qui lui soufflait dessus et le réveillait. Le lion était donc le symbole évident de la résurrection. Le paon lui était le symbole du paradis, et le poisson celui de Jésus, en raison du mot grec ‘iktus’, poisson, qui signifie ‘Jésus Fils de Dieu, sauveur’. Il y a aussi des têtes de personnes : Dieu le Père avec une barbe noire, Jean-Baptiste avec des cheveux blonds, Jésus avec des cheveux blonds bouclés, les quatre évangélistes avec leur signe : l’homme pour Matthieu, le lion pour Marc, le boeuf pour Luc et l’aigle pour Jean.
On a parfois envie de rire en regardant les dessins. Par exemple, lorsque entre deux lignes, on perçoit un chat en train de courir après une souris qui a volé une hostie. Ou encore quand il est question de Pierre; au bout d’une ligne on trouve un lièvre qui détourne la tête : une façon de rappeler sa trahison... ainsi dessinée à cause des problèmes qui existèrent entre Rome et l’Eglise celtique. On sourit aussi devant la colombe qui porte un brin d’olivier, symbole de l’Esprit-Saint, et devant la Vierge dans la page-tapis de la nativité. Si vous avez l’occasion de trouver ce livre, munissez-vous d’une loupe : vous aurez beaucoup à découvrir !
Job an Irien d'ar 26 a viz c'hwevrer/ le 26 février.
Eun deveziad a erc’h ! Ne c’hoarvez ket bep bloaz, hag hirio eo sioul pep tra er c’horn-bro. Eun dro vad eo da ober tan er zal vraz, ha da ziskuiza eun tamm e-kichenn an tan. Tammou koad koz a zo aze en disklao abaoe pell, ha ne c’houlennont nemed eun dra : beza lakeet da rei o diweza tommder ’n’eur dremen da c’hlaou beo ha da ludu goude-ze. N’eo ket ar paperiou koz a vanko evid enaoui an tan, hag an dommerez a gano e-kreiz ar siminal. Ouspenn-ze, gand ar yenienn a ra hirio er-mêz, e vezo brao chom da azeza aze da domma ouz nerz an tan, eun doare da zisternia eun tamm e-kreiz ar goañv skuizuz-mañ ha ne lavar ket peur ec’h echuo !
Ankounac’heet on-eus an eürusted don a veze ennom gwechall pa vezem oll asamblez tro-dro d’ar ziminal e-kichenn an tan. Pep hini ahanom e-noa e garg, ha va hini din-me a oa rei skodou-tan d’am zad-koz da dana e gorn-butun. Unan euz va breudeur a vage an tan, hag unan all a oa karget euz ar zoufletez. Istoriou a veze da gonta forz pegement, ha va c’hoarezed bian ne vezent ket ar re ziweza evid ijina pe gonta ar marvaillou diweza. Sioulder ha c’hoarz tro-dro d’an tan, hag ive kanaouennou bep an amzer. Ne ouiem ket e oam war dreuzou ar baradoz
An amzer ’neus greet e hent ha n’emaom ket kén er memez bed. Hirio an deiz emaom en eur bed all, deuet da veza kalz re yen, ha marteze on-eus ankounac’heet an eürusted sioul a c’heller kavoud tro-dro d’eun tan. O ma c’hellfen devi ar C’hovid daonet-se en tan am-eus enaouet ! Med neuze e rañ-kfen da genta kemer skwer diwar an tan-se. Lod euz an tammou koad koz a zeblant beza leiz, hag e lakan anezo tro-dro d’an dommerez eur pennadig amzer da genta da zizehi, ha goude-ze e lakan anezo en dommerez. Neuze avad e krogont mad hag e roont o zommder ’vel ar re all : dond a reont da veza ruz-tan beo, hag e strakont, hag e kanont hag e roont o sked heb marhata. Ha red e vefe din ober evel-se, da lavared eo kas an nebeudig tommder a zo ennon da dud all a anavezan, hag a zo sklaset gand ar riou, peogwir ne zeu den da weled anezo ? Klask beza kristen a zistroad aliez on emgarantez etoare !
Dañjeruz eo ober tan, a zo bet lavaret din atao ! Eur wech, eur breur din a reas tan e genou eul lochenn, med eur fourrad avel a gasas an tan beteg kostez al lochenn hag e oe devet houmañ hag an oll draou a oa enni ! Dañjeruz eo ober tan ive peogwir e c’hell dond deoc’h soñjou ha ne vedoc’h ket o c’hortoz. Direñka a reont, ha marteze n’eo ket koad hepkén a vezo neuze da zevi ! An digareziou toull a c’hell devi mad ive, ma vezont taolet en tan ! Med yen-sklas eo er-mêz...
Nous avons oublié le bonheur profond que nous ressentions autrefois lorsque nous étions tous ensemble autour de la cheminée auprès du feu. Chacun de nous avait son rôle, le mien étant de donner des tisons à mon grand-père pour allumer sa pipe. Un de mes frères nourrissait le feu, et l’autre était chargé du soufflet. Il y avait des tas d’histoires à raconter, et mes petites soeurs n’étaient pas les dernières à imaginer et conter les derniers potins. Silence et rires autour du feu, et aussi des chansons de temps en temps. Nous ne savions pas que nous étions au seuil du paradis.
Le temps a poursuivi sa route, et nous ne sommes plus dans le même monde. Aujourd’hui nous sommes dans un autre monde, devenu beaucoup trop froid, et peut-être avons-nous oublié le calme bonheur que l’on peut trouver auprès d’un feu. Ah si je pouvais brûler ce damné Covid au feu que j’ai allumé ! Mais alors je devrais d’abord prendre exemple sur ce feu. Certains de ces vieux morceaux de bois semblent humides, et je les mets d’abord autour du poêle pendant un moment pour sècher, et ensuite je les mets dans le poêle. Alors ils s’enflamment facilement et donnent leur chaleur comme les autres : ils deviennent rouge-feu, ils craquent, ils chantent et expriment leur beauté sans hésiter. Devrais-je agir ainsi, c’est-à-dire apporter le peu de chaleur qui existe en moi à d’autres que je connais, et qui sont transis, parce que personne ne vient les voir ? Chercher à être chrétien bouscule souvent semble t-il notre égoïsme...
C’est dangereux de faire du feu, m’a t-on toujours dit ! Une fois, un de mes frères fit du feu à l’entrée d’une grange, mais un coup de vent porta le feu jusqu’au bord de la grange, qui brûla entièrement avec tout ce qu’elle contenait ! C’est dangereux de faire du feu aussi, parce qu’il peut vous venir des pensées que vous n’attendiez pas. Elles dérangent, et peut-être alors ce n’est plus seulement du bois qu’il faudrait brûler ! Les excuses creuses peuvent bien brûler aussi, si on les jette au feu ! Mais il fait un froid glacial dehors...
Cet ouvrage bilingue de 92 pages, écrit par Job an Irien, évoque essentiellement les
ravages de la Peste en Finistère au Moyen-Age et jusqu’au XVIIIe siècle.
L’épouvantable épidémie décimera la population européenne pendant des siècles.
La médecine de l’époque ne pouvant rien contre ce fléau, la population traversera
ces épreuves à l’aide de la prière en se tournant vers les saints réputés anti-pesteux,
en particulier saint Sébastien et saint Roch.
C’est à une étude et présentation de leurs chapelles et de leur statuaire que se livre
cet ouvrage, résultat de recherches à travers tout le département. Plus d’une centaine de
photographies de croix de peste, de calvaires, de statues et de chapelles illustrent le propos.
Deux cartes des chapelles et de la statuaire peuvent donner l’occasion de découvrir des
lieux qui furent marqués par l’épouvante et en même temps sublimés dans la foi de nos pères.
Il suffit de penser au grand Calvaire de Plougastel, à l’enclave étrange de la paroisse d’Argol,
ou bien à Santig-Du à Quimper au temps de la Peste Noire en 1349.
Le temps des épidémies n’est malheureusement pas terminé. Ce livre dit à la fois
la peur devant le malheur et l’espoir des hommes exprimé par les croix et chapelles.
Un livre de découvertes.
Éditions Minihi Levenez – 4, rue du Minihi - 29800 Tréflévénez – 06 32 64 99 92 -
18 € Franco de port ou en vente à la librairie Les Passagers du livre à Landerneau.
KLIKIT AMAÑ / CLIQUEZ ICI : .M'ho peus c'hoant kaout leoriou pe bladennou/ Bon de commande
Nous avons 35 invités et aucun membre en ligne