Prisiusa tra / L'objet le plus précieux.

   Teir zizun ’zo am-eus greet ano amañ euz Leor Kells, hag abaoe eo bet goulennet diganin perag ober ano euz eul leor ha n’or bezo morse tro da weled, peogwir e rankfer mond beteg Trinity College e Dulenn, Bro-Iwerzon ! Ouspenn 500.000 a dud a ya bep bloaz da zelled outañ eno, med eun tammig pell eo evidom... hag ar C’hovid a zo aze c’hoaz. Dre jañs eo bet embannet, nevez ’zo, da fin ar bloaz tremenet, al leor bet savet e saozneg gand Bernard Meehan ha troet e galleg gand an titl ‘Le Livre de Kells’. Tro a c’hellom kaoud evel-se da zizolei dre ar munud al leor burzuduz-se.
   E danevellou ar bloaz 1007 en Ulster eo meneget Leor Kells evelhenn : «Prisiusa tra Bed ar C’hornog.» hag e 1187 Giraud de Barri a skrive «Kement pajenn pe dost a zo kinklet gand tresadennou a bep seurt, uhellet c’hoaz gand liou beo.» Leor ar pevar aviel eo, skrivet kaer e latin gand an dorn war parch, hag er memez tro ez eo ’vel eur vandenn-treset, rag lizerenn genta pep linenn pe dost a zo kresket ha treset kaer hervez aroueziou a glot gand ar pennad, ha ne gomprenom ket war-eeun. Red eo eta kaoud eun heñcher. Setu ar pez a ra Leor Meehan. Da skwer, evid kompren arouez al Leon, a gaver aliez en tresadennou, eo red gouzoud ar pez a veze kontet diwar e benn er mareou-se. Pa veze ganet eul leon bian, e veze ’vel ganet-maro ; ar vamm neuze a veille an hini bian beteg an trede devez, ha neuze e teue an tad da c’hweza warnañ hag e tihune. Al leon a oa eta arouez anad an adsao-da-veo. Ar paon eñ a oa simbol ar baradoz, hag ar pesk hini Jezuz, hervez ar ger gresianeg ‘ikthus’ da lavared ‘pesk’, hag a dalvez neuze ‘Jezuz-Krist, Mab Doue Salver’. Bez’ ez-eus ive pennou tud : Doue an Tad gand baro du, Yann-Vadezour gand bleo melen, Jezuz gand bleo melen rodellet, ar pevar avieler gand o aroueziou : an den evid Maze, al leon evid Mark, an ejenn evid Lukaz hag an erer evid Yann.
   A-wechou e vez c’hoant c’hoarzin en eur zelled ouz an tresadennou. Da skwer pa weler etre diou linenn eur c’haz o redeg warlerc’h eul logodenn hag he-deus laeret eun osti. Pe c’hoaz, pa vez ano euz sant Per, e penn eul linenn, e kaver eur c’had o tistrei he fenn : eun doare da zigas soñj euz e drubarderez... ha treset evel-se ablamour d’an tabut a oa bet etre Rom hag an Iliz keltieg. Mousc’hoarzin a reer ive dirag ar goulm o tougen eur bodig olivez, arouez ar Spered-Santel, ha dirag ar Werhez e pajennad-tapiz Ginivelez or Zalver. M’ho-pez tro da gavoud al leor-se, kemerit ganeoc’h eur werenn-greski : kalz traou ho-pezo da zizolei !

Bestiaire et lettres celtiques - Bufo Calamita
   Il y a trois semaines j’ai parlé ici du Livre de Kells, et depuis on m’a demandé pourquoi parler d’un livre que nous n’aurons jamais l’occasion de voir, car il nous faudrait aller à Trinity College à Dublin en Irlande ! Plus de 500.000 personnes s’y rendent tous les ans pour le regarder, mais c’est un peu loin pour nous... et le Covid est toujours là. Par chance, récemment, à la fin de l’année dernière, a été publié en français l’ouvrage écrit en anglais par Bernard Meeham sous le titre ‘Le Livre de Kells’. Nous pouvons ainsi découvrir jusque dans le détail ce livre merveilleux.
   Dans les annales d’Ulster en 1007, le Livred e Kells est ainsi signalé comme «l’objet le plus précieux du monde occidental» et en 1187 Giraud de Barri écrivait : «Presque toutes les pages sont ornées de dessins de toutes sortes, rehaussés de couleurs vives.» Il s’agit d’un évangéliaire, écrit en latin magnifiquement à la main sur parchemin, et en même temps c’est comme une bande-dessinée, car la première lettre de presque chaque ligne est agrandie et magnifiquement dessinée selon des symboles qui correspondent au texte, mais que nous ne comprenons pas directement. Il nous faut donc avoir un guide. C’est l’objet de l’ouvrage de Meehan. Par exemple, pour comprendre le symbole du lion, que l’on trouve souvent dans les dessins, il faut savoir ce qu’on en disait à l’époque. Lorsque naissait un lionceau, il semblait mort-né, sa mère le veillait jusqu’au troisième jour, et alors venait le père qui lui soufflait dessus et le réveillait. Le lion était donc le symbole évident de la résurrection. Le paon lui était le symbole du paradis, et le poisson celui de Jésus, en raison du mot grec ‘iktus’, poisson, qui signifie ‘Jésus Fils de Dieu, sauveur’. Il y a aussi des têtes de personnes : Dieu le Père avec une barbe noire, Jean-Baptiste avec des cheveux blonds, Jésus avec des cheveux blonds bouclés, les quatre évangélistes avec leur signe : l’homme pour Matthieu, le lion pour Marc, le boeuf pour Luc et l’aigle pour Jean.
   On a parfois envie de rire en regardant les dessins. Par exemple, lorsque entre deux lignes, on perçoit un chat en train de courir après une souris qui a volé une hostie. Ou encore quand il est question de Pierre; au bout d’une ligne on trouve un lièvre qui détourne la tête : une façon de rappeler sa trahison... ainsi dessinée à cause des problèmes qui existèrent entre Rome et l’Eglise celtique. On sourit aussi devant la colombe qui porte un brin d’olivier, symbole de l’Esprit-Saint, et devant la Vierge dans la page-tapis de la nativité. Si vous avez l’occasion de trouver ce livre, munissez-vous d’une loupe : vous aurez beaucoup à découvrir !

Job an Irien d'ar 26 a viz c'hwevrer/ le 26 février.